အာဆီယံ၊ အေရွ႕တီေမာႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရး

 လင္းေက်ာ္ေအာင္၊ ေမ ၁၁ ရက္

အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ ဒီမုိကရက္တစ္ဆန္ရင္ မိတ္ေဆြေတြ ဆုံးရႈံးႏုိင္ပါတယ္။

လြန္ခဲ့တဲ့ (၅) ႏွစ္ခန္႔က အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ တရား၀င္ေလွ်ာက္ထားခဲ့တဲ့ ပစိတ္ကြ်န္းက အေရွ႕တီေမာ ႏုိင္ငံေလးဟာ အခု အခ်ိန္မွာ အဖြဲ႕၀င္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ ျဖစ္ဖုိ႔ ပုိမုိ ဆႏၵပုိင္းျဖတ္ထားပါၿပီ။

အေရွ႕တီေမာ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ ျဖစ္လုိတဲ့ဆႏၵဟာလည္း ရုိးရုိးရွင္းေလးပါ။။ အာဆီယံရဲ့ (၁၉၆၇) ဘန္ေကာက္ ေၾကညာခ်က္အရ စီးပြားေရး၊ ႏုိင္ငံေရး မဟာမိတ္ျပဳဖုိ႔အတြက္ အာဆီယံကုိ ဖြဲ႕စည္းတဲ့အခါ ေလွ်ာက္ထားတဲ့ ႏုိင္ငံဟာ ပထ၀ီအေနအထားအရ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ ရွိရမယ္ဆုိတာ အဓိကအခ်က္ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ (၂၀၀၇) အာဆီယံ ေၾကညာစာတမ္းမွာ သတ္မွတ္ျပဌာန္းခ်က္ အသစ္ေတြ ပါ၀င္လာပါတယ္။ ပထ၀ီအေနအထားအရ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ ရွိရမည့္ အျပင္ လက္ရွိအဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံအားလုံးရဲ့ အမ်ားသေဘာတူ (Consensus) ကုိ ရယူဖုိ႔ လုိအပ္လာပါတယ္။ ဒါဟာ အေရွ႕တီေမာ အေနနဲ႔ အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္ေရးအတြက္ အဓိက ျပႆနာတက္ေနတဲ့ ကိစၥပါ။

အေရွ႕တီေမာ အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္ ျဖစ္ေရးကုိ ေရွ႕တီေမာနဲ႕ရန္သူေတာ္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ အင္ဒုိနီးရွား အပါအ၀င္ တျခားေသာ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံအခ်ဳိ႕က ေထာက္ခံအားေပးၾကေပမယ့္ စကၤာပူႏွင့္ လာအုိ အစုိးရေတြက အေရွ႕တီေမာရဲ့ နိမ့္က်ေနတဲ့ စီးပြားေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈက အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္မ်ား လုိက္နာရမည့္ စည္းကမ္းခ်က္ေတြကုိ အေရွ႕တီေမာအေနနဲ႔ အျပည့္အ၀ လုိက္နာႏုိင္ဖုိ႔ အဟန္႔အတားျဖစ္ေစတယ္၊ အဲဒီအေပၚ စုိးရိမ္မိေၾကာင္း ေျပာပါတယ္။ ဒီႏွစ္ႏုိင္ငံရဲ့ အသံက သံသယျဖစ္စရာ ေကာင္းပါတယ္။ ဒီလုိ ဆင္ေျခဟာ ယုံၾကည္လက္ခံစရာေတာ့ မေကာင္းပါဘူး။ (၁၉၉၀) ၀န္းက်င္က အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္ေတြ အျဖစ္ ကေမၻာဒီးယား၊ လာအုိ၊ ျမန္မာနဲ႔ ဗီယက္နမ္တုိ႔ကုိ အဖြဲ႕၀င္ အျဖစ္ လက္ခံခဲ့စဥ္တုန္းက သူတုိ႔ႏုိင္ငံေတြရဲ့ နိမ့္က်တဲ့ စီးပြားေရး အေနအထားအေပၚ ေ၀ဖန္မႈေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီ အခ်က္ဟာ အဖြဲ႕၀င္ ျဖစ္လာေရးအေပၚ ၾကန္႔ၾကာမႈ မျဖစ္ေစခဲ့ပါဘူး။ ဒါ့အျပင္ ယေန႔ အေရွ႕တီေမာရဲ့ လူသား ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္မႈ ညႊန္းကိန္းဟာ ကေမၻာဒီးယား၊ လာအုိနဲ႔ ျမန္မာထက္ ျမင့္ပါတယ္။ ဒါဟာ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈတခုတည္းထက္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ တြက္ခ်ထားတဲ့ ညႊန္းကိန္း တခုပါ။ တဦးခ်င္း ၀င္ေငြအရ ေျပာရင္လည္း အေရွ႕တီေမာဟာ လက္ရွိ အဖြဲ႕၀င္မ်ား ျဖစ္တဲ့ ကေမၻာဒီးယား၊ လာအုိ၊ ျမန္မာနဲ႔ ဗီယက္နမ္တုိ႔ရဲ့ ထိပ္မွာ ရွိေနပါတယ္။

အေရွ႕တီေမာရဲ့ စီးပြားေရး စြမ္းေဆာင္ရည္ေၾကာင့္ အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္ေရး ၾကန္႔ၾကာေနတာ မဟုတ္ဘူးဆုိရင္ စင္ကာပူနဲ႔ လာအုိမွာ တျခား အေၾကာင္းျပခ်က္ေတြ ရွိႏုိင္ပါတယ္။ ရွိလည္း ရွိပါတယ္။ အေရွ႕တီေမာကုိ အဖြဲ႕၀င္ မျဖစ္လုိတဲ့ အဓိက အေၾကာင္းအရင္းက အေရွ႕တီေမာဟာ ဒီမုိကေရစီအေရးနဲ႔ လူ႕အခြင့္အေရးမွာ ေရွ႕တန္းက မားမားမတ္မတ္ ပြင့္ပြင့္လင္း ေျပာတဲ့ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ ျဖစ္ေနလုိ႔ပါပဲ။

လြတ္လပ္ေရး ရၿပီး (၁၄) ႏွစ္အၾကာ အေရွ႕တီေမာႏုိင္ငံရဲ့ ႏုိင္ငံေရးဟာ ပါတီစုံ ႏုိင္ငံေရး ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၄) ႏွစ္တာ ကာလအတြင္း သမၼတ ေရြးေကာက္ပြဲ (၂) ႀကိမ္၊  လႊတ္ေတာ္ဆုိင္ရာ ေရြးေကာက္ပြဲ (၂) ႀကိမ္နဲ႔ လူထုဆႏၵ ခံယူပြဲ တႀကိမ္ က်င္းပႏုိင္ ခဲ့ပါၿပီ။  ႏုိင္ငံတကာ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး အဖြဲ႕ေတြကလည္း လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တမႈ ရွိတယ္လုိ႔ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ (၂၀၀၂) ခုႏွစ္က အေရွ႕တီေမာမွာ လူ႕အခြင့္အေရးနဲ႔ တရားမွ်တေရး အတြက္ အစုိးရဌာနမ်ားအေပၚ မေက်နပ္ခ်က္မ်ားကုိ စုံစမ္းတုိင္ၾကားရန္ အစုိးရက အရာရွိ တစ္ဦးကုိ ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ အဆုိပါ လုပ္ရပ္အား ကမၻာ့ကုလသမဂၢနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ ကမၻာ့ အမ်ဳိးသား လူ႕အခြင့္အေရး အင္စတီက်ဴးရွင္းကလည္း အေလးအနက္ထား အသိအမွတ္ျပဳျခင္း ခဲ့ၾကတယ္။ ျပည္တြင္းနဲ႔ ႏုိင္ငံျခားတုိင္းျပည္ေတြမွာ လူ႕အခြင့္အေရး တုိးတက္ျမင့္မာေရးနဲ႔ တက္ၾကြတဲ့ လူထုအဓိက အဖြဲ႕အစည္းေတြ႕ အားေကာင္းဖုိ႔ အေရွ႕တီေမာဟာ ႀကိဳးပမ္းလွ်က္ရွိေနပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အေရွ႕တီေမာဟာ ေဒသတြင္း လူ႕အခြင့္အေရး အဖြဲ႕အစည္း အမ်ားအျပားမွာ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ ပါ၀င္ ေဆာင္ရြက္ေနၿပီး အမ်ဳိးသားလူ႕အခြင့္အေရး အင္စတီက်ဴးရွင္း ဖုိရမ္နဲ႔ အာရွပစိတ္ဖိတ္ ဖုိရမ္ေတြမွာ တာ၀န္သိသိနဲ႔ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေနပါတယ္။

အီကုိေနာမစ္ မဂၢဇင္း (EUI) ရဲ့  (၂၀၁၅) ဒီမုိကေရစီ ညႊန္းကိန္းအရ အေရွ႕တီေမာဟာ အာဆီယံႏုိင္ငံ (၉) ႏုိင္ငံရဲ့ ထိပ္မွာ ရပ္တည္ခဲ့ပါတယ္။ (ဘရူႏုိင္းကုိ ထည့္သြင္း မတြက္ခ်ထားပါ)။ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံမ်ားထဲမွ သုံးႏုိင္ငံ ျဖစ္တဲ့ ထုိင္း၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ျမန္မာကုိ ဒီမုိကေရစီနဲ႔ အာဏာရွင္ အေငြ႕အသက္မ်ား လႊမ္းၿခံဳေနတဲ့ ကျပားအစုိးရအျဖစ္ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဗီယက္နမ္နဲ႔ လာအုိ ႏွစ္ႏုိင္ငံကုိေတာ့ လုံးလုံးလ်ားလ်ား အာဏာရွင္ႏုိင္ငံေတြ အျဖစ္ အဆင့္ သတ္မွတ္ ထားပါတယ္။

တျခားေသာ ႏုိင္ငံအမ်ားစုလုိပါပဲ၊ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ဒီမုိကေရစီဟာ ၿပီးျပည့္စုံတဲ့ စနစ္တခုေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ Freedom House က ေနာက္ဆုံး ထုတ္ျပန္တဲ့ ကမၻာႀကီးရဲ့ လြတ္လပ္မႈ အစီအရင္ခံစာအရ အေရွ႕တီေမာကုိ တစိတ္တပုိင္း လြတ္လပ္မႈ ရွိတဲ့ ႏုိင္ငံအျဖစ္ သတ္မွတ္ပါတယ္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး (၁၄) ႏွစ္တာကာလ ႏုိင္ငံေရးအရ ေအာင္ျမင္မႈေတြက အံၾသစရာတခုပါ။ ဒီတခ်က္တည္းအေပၚ အာဆီယံနဲ႔ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံေတြအေနနဲ႔ အေရွ႕တီေမာကုိ မခ်ီးက်ဴးရင္ေတာင္ ထည့္သြင္း စဥ္းစားဖုိ႔ သင့္ပါတယ္။

တကယ္ဆုိရင္ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ဒီမုိကေရစီ စြမ္းေဆာင္ရည္ ျမင့္မားမႈဟာ အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္ ျဖစ္လုိတဲ့ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံအတြက္ အားသာခ်က္ပဲ ျဖစ္သင့္ပါတယ္။ အာဆီယံ ေၾကညာစာတမ္းနဲ႔ တျခားေသာ အာဆီယံရဲ့ အေရးႀကီး စာတမ္းေတြမွာလည္း ဒီမုိကေရစီနဲ႔ လူ႕အခြင့္အေရးအေပၚ လုိလားႏွစ္သက္မႈေတြကုိ ရြမ္းရြမ္းေ၀ေ၀ ေရးသားထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အာဆီယံ အေနျဖင့္ (၂၀၀၉) ခုႏွစ္ေလာက္က သီးသန္႔ အာဆီယံ လူ႕ခြင့္အေရး အဖြဲ႕ျဖစ္တဲ့ အာဆီယံႏုိင္ငံမ်ားရဲ့ လူ႕အခြင့္အေရး ေကာ္မရွင္ အဖြဲ႕ေတာင္ ထူေထာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လက္ေတြ႕မွာ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ဒီမုိကေရစီ စြမ္းေဆာင္မႈေတြဟာ အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္ ႏုိင္ငံ တႏုိင္ငံ ျဖစ္ဖုိ႔ အဟန္႔အတား ျဖစ္ေနၿပီး သူ႕ရဲ့ အရည္အခ်င္းက စည္းအျပင္ေရာက္လူလုိ ျဖစ္ေစပါတယ္။

အာဆီယံဆုိတာ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံမ်ားရဲ့ သေဘာတူညီမႈ၊ တႏုိင္ငံခ်င္းစီရဲ့ အခ်ဳပ္အျခာ အာဏာပုိင္ဆုိင္မႈကုိ ေလးစားလုိက္နာ ရမည့္ဆုိတဲ့ မူအေပၚမွာ ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အစုိးအခ်င္းခ်င္း ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းတခုပါ။ အဲဒါေၾကာင့္ တႏုိင္ငံရဲ့ ျပည္တြင္းေရးကုိ တႏုိင္ငံက ၀င္မစြက္ဖက္ေရးမူ အေပၚ ရပ္တည္ေနတာၾကာင့္ ဒီမုိကေရစီတုိ႔၊ လူ႕အခြင့္အေရးတုိ႔ ဆုိတဲ့ စကားလုံး လွလွေလးေတြဟာ အေႏွာင့္အယွက္မ်ား သဖြယ္ ျဖစ္ေနပါေသးတယ္။ အာဆီယံရဲ့ အသစ္စက္စက္ လူ႕အခြင့္အေရး အဖြဲ႕အေပၚ ပညာရွင္ေတြ၊ လူ႕အခြင့္အေရး ကြ်မ္းက်င္သူေတြက အဆံမပါတဲ့ သႀကၤန္အေျမာက္လုိ႔ ေျပာၾကတာဟာ အဆန္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ အဆုိပါ လူ႕အခြင့္အေရး အဖြဲ႕က ထုတ္ျပန္တဲ့ မည္သည့္ ေၾကညာခ်က္ေတြမဆုိ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံ တႏုိင္ငံက ဗီတုိအာဏာသုံး ပယ္ခ်ႏုိင္ပါတယ္။ တႏုိင္ငံရဲ့ ျပည္တြင္းေရးကုိ တျခားႏုိင္ငံေတြက ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ခြင့္မရွိတဲ့ အေျခအေနမွာ လူ႕အခြင့္အေရး အဖြဲ႕ဆုိတာ ဟန္ျပသက္သက္သာ ဖန္တီးထားထားတာ အဖြဲ႕ရဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ အစစ္အမွန္ပါပဲ။

ဒါကုိ အေရွ႕တီေမာ ႏုိင္ငံေရးသမားေတြက သေဘာေပါက္ၾကပုံ မေပၚပါဘူး။ တခါတခါ သူတုိ႔ႏုိင္ငံရဲ့ ဒီမုိကေရစီ အရည္အေသြးကုိ အဖုိးတန္ပစၥည္းတခုကဲ့သုိ႔ ထုတ္ထုတ္ ျပတတ္ၾကပါတယ္။ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံေတြဟာ ဒီမုိကေရစီႏွင့္ လူ႕အခြင့္အေရးကုိ အျမင္ေကာင္းရုံ ဟန္ျပသက္သက္ လက္ခံျပေနၾကတယ္ဆုိတာကုိ ရိပ္စားမိပုံ မေပါက္ပါဘူး။  အေရွ႕တီေမာရဲ့ သမၼတေဟာင္း ဂ်ဳိးဇက္ ရာမုိးစ္ေဟာတာဟာ ျမန္မာျပည္ လူ႕ခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အခါအခြင့္သင့္ရင္ ပြင့္ပြင့္လင္း ေျပာဆုိ ေထာက္ျပတတ္ပါတယ္။ (၂၀၁၅) ခုႏွစ္ သူက ရုိဟင္ဂ်ာလူမ်ဳိးေတြ ခံစားေနရာတာဟာ “လူမ်ဳိးတုန္းသတ္ျဖတ္မႈထက္ မေလ်ာ့” ဟု အျခားေသာ ႏုိဗယ္လ္ဆုရွင္မ်ားႏွင့္ အတူ ေျပာခဲ့ပါတယ္။ (၂၀၁၄) က အေရွ႕တီေမာ အျခား သမၼတေဟာင္း တေယာက္ျဖစ္တဲ့ ခ်ာနာနာ ဂတ္စမုိ က ဘာလီ ဒီမုိကေရစီ ဖုိရမ္မွာ အာဆီယံႏုိင္ငံမ်ားအေနျဖင့္ ေရရွည္ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးအတြက္ နည္းလမ္းသစ္မ်ား ရွာရန္ လုိအပ္ေၾကာင္း၊ ကမၻာလုံးလက္ခံထားတဲ့ ႏႈန္းစံမ်ားကုိ မ်က္ျခည္မျပတ္ရန္၊ အဆုိပါ စံႏႈန္းမ်ားသည္ လူ႕ဂုဏ္သိကၡာအတြက္ အာမခံတဲ့ စံႏႈန္းမ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာသြားပါတယ္။

တခ်ိန္တည္းမွာ ျမန္မာျပည္မွာ ရုိဟင္ဂ်ာလူနည္းစုမ်ား အေပၚ ဆုိးဆုိး၀ါး၀ါး ဆက္ဆံခံေနရမႈ၊ အင္ဒုိနီးရွား အေနာက္ဘက္ ပါဗူး ေဒသတြင္ လူသိန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသတ္ခံရမႈ၊ (၂၀၁၂) က လာအုိလူမ်ဳိး တက္ၾကြလႈပ္ရွားသူ ဆင္ဘက္ဆင္ဖုန္း ေပ်ာက္ဆုံးသြားမႈႏွင့္ (၂၀၁၄) ခုႏွစ္က ထုိင္းႏုိင္ငံအတြင္း စစ္တပ္အာဏာ သိမ္းမႈတုိ႔ အေပၚ အာဆီယံႏုိင္ငံမ်ား အေနျဖင့္ တုန္႔ျပန္ေျပာဆုိသံ မ်ားမ်ားစားစား ထြက္မလာခဲ့ေခ်။ အဆုိပါ ေနာက္ခံအေျခအေနမ်ား ေအာက္တြင္ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ဒီမုိကေရစီ အရည္အေသြးက ဘာေၾကာင့္ ျပႆနာတရပ္ ျဖစ္လာေနသလဲ ဆုိတာ ရွင္းသြားပါတယ္။ အာဆီယံတြင္ ဒီမုိကေရစီနဲ႔ လူ႕အခြင့္အေရးကုိ အပူတျပင္း ျမင့္တင္သည့္ လုပ္ရပ္မ်ားသည္ ဒီမုိကေရစီ အားနည္းတဲ့ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံမ်ားရဲ့ ပုိေနၿမဲ က်ားေနၿမဲ အေျခအေနကုိ ဒယိမ္းဒယုိင္ ျဖစ္သြားေစႏုိင္ပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ အေရွ႕တီေမာအေနျဖင့္ သူရဲ့ ႏုိင္ငံတကာမွာ ရရွိထားတဲ့ ဂုဏ္သိကၡာကုိ အပြန္းအပဲ့ ျဖစ္ေစမည့္ ဒီမုိကေရစီနဲ႔ လူ႕အခြင့္အေရး အေပၚ ေစ်းဆစ္မႈမည့္ ကိစၥရပ္မ်ားကုိ မျပဳသင့္ေခ်။ ယင္းအစား ၎စံႏႈန္းမ်ားအေပၚ တံခြန္ထူကာ အာဆီယံအဖြဲ႕၀င္ျဖစ္ေရး လက္ေတြ႕က်တဲ့ နည္းလမ္းေတြနဲ႔ ဆက္လက္ ခ်ီတက္သင့္ပါတယ္။ အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္ေရး လုိအပ္ခ်က္မ်ားကုိ ျပည့္မွီေအာင္ ေဆာင္ရြက္မယ္၊ အာဆီယံ အစည္းအေ၀းမ်ားကုိ တက္ေရာက္ၿပီး တာ၀န္ယူႏုိင္တာေတြကုိ ယူမယ္၊ ေနာက္ၿပီး စီးပြားေရး ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးအတြက္ ဆက္လက္ႀကိဳးပမ္းမယ္ စသည့္ အစီအစဥ္ေတြကုိ လက္ေတြ႕အေကာင္အထည္ ေဖာ္သင့္ပါတယ္။ အဲဒီပစ္မွတ္ေတြကုိ ေရာက္ၿပီဆုိရင္ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ေတြအေနနဲ႔ အေရွ႕တီေမာ အေပၚ အာဆီယံျဖစ္ေရး အခ်ိန္ဆြဲဖုိ႔ အက်ပ္ဆုိက္ေစေပလိမ့္မယ္။ အဲလုိ အေျခအေနမွာ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ဒီမုိကေရစီ စံႏႈန္း ျပည့္၀မႈဟာ အေရွ႕တီေမာအတြက္ ျပႆနာ တရပ္ မဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။

အာဆီယံအဖြဲ႕အေနျဖင့္လည္း ကုိယ့္ရဲ့ ရပ္တည္ခ်က္ကုိ ျပန္သုံးသပ္သင့္ပါတယ္။ အေရွ႕တီေမာကုိ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ လက္ခံဖုိ႔ ဆန္႔က်င္ေနၾကတဲ့ ႏုိင္ငံေတြ နားမလည္တာ တခုက သူ႔ကုိ ၀င္ခြင့္ ေပးလုိက္လွ်င္ သူတုိ႔အတြက္ အက်ဳိးစီးပြား ျဖစ္လာမယ္၊ အထူးသျဖင့္ လုံၿခံဳေရးအျမင္အရ အက်ဳိးရွိတယ္ဆုိတာကုိ သေဘာ မေပါက္တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုအခါ အေရွ႕တိေမာကုိ အာဆီယံကလည္း ဥေပကၡာျပဳမယ္၊ ၾသစေၾတးလ်နဲ႔လည္း အေရွ႕တီေမာနဲ႔ ဆက္ဆံေရး မေျပလည္မႈေတြေၾကာင့္ အေရွ႕တီေမာအေနနဲ႔ တရုတ္ဘက္ကုိ လွည့္သြားႏုိင္ပါတယ္။ တရုတ္ဟာလည္း ေဒသတြင္းမွာ သူ႕အက်ဳိးစီးပြားအတြက္ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံေတြနဲ႔ ေတာင္တရုတ္ပင္လယ္ မွာ အျငင္းပြားမႈေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ အေရွ႕တီေမာကုိ အာဆီယံအေနျဖင့္ အထီးက်န္ေအာင္ လုပ္ထားမယ္ဆုိရင္ တရုတ္ရဲ့ လႊမ္းမုိးမႈေအာက္ တျဖည္းျဖည္း ေရာက္သြားႏုိင္ပါတယ္။ အာဆီယံအေနျဖင့္လည္း ဒါဟာ ေဒသတြင္း စိန္ေခၚမႈေတြကုိ ထိထိေရာက္ ကုိင္တြယ္ဖုိ႔ ျပင္ဆင္ထားမႈ မရွိဘူး ဆုိတဲ့ သက္ေသ တခုပါပဲ။

အာဆီယံအေနျဖင့္ အဖြဲ႕အစည္းကုိ မူအေပၚမွာ အခုိင္အမာ ရပ္တည္မယ့္ အဖြဲ႕အစည္းတခုအျဖစ္ အမွန္တက္ ရည္ရြယ္ထားတယ္ဆုိရင္ အေရွ႕တီေမာရဲ့ ႏုိင္ငံေရးအရ စြမ္းေဆာင္မႈေတြဟာ အာဆီယံ အဖြဲ႕၀င္ ႏုိင္ငံေတြအတြက္ အက်ဳိးရွိေစတဲ့အရာတခုပါ။ သူရဲ့ ႏုိင္ငံတကာ ဂုဏ္သိကၡာ၊ အင္ဒုိနီးရွားနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး ႀကိဳးပမ္းမႈေတြဟာ ရုိးသားၿပီး အေရးပါတဲ့ မိတ္ေဆြေကာင္း ျဖစ္လာဖုိ႔ အရိပ္အေယာင္ေတြ ပါပဲ။ အေရွ႕တီေမာဟာ အာဆီယံအတြက္ လက္လႊတ္မခံသင့္တဲ့ အလားအလာေကာင္းတဲ့ အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံ တႏုိင္ငံပါပဲ။

(ပုံ - (၂၀၀၈) ခုႏွစ္ ဧၿပီလ (၁၇) ရက္က ၾသစေၾတးလ်မွ ျပန္လာတဲ့ တီေမာ သမၼတ ဂ်ဳိးဇက္ ရာမုိးစ္္ေဟာ္တာကုိ  တီေမာလစ္ အလံငယ္မ်ားျဖင့္ ေ၀ွ႕ယမ္း  ႀကိဳဆုိေနၾကေသာ ေက်ာင္းသူ၊ ေက်ာင္းသားေလးေတြ)

(Foreign Policy မွာ Cristian Talesco ရဲ့ How East Timor’s Democracy Is Making it an Outcast ကုိ လင္းေက်ာ္ေအာင္ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ဆုိပါသည္။)